ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਮੋੜ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਕਿੱਸਾ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਗੋਹਾਨਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਹੁਲਾਣਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਨੀਰਜ ਕੁਮਾਰ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਸੋਚ ਬਦਲੀ ਬਲਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਵਾਂ ਰਸਤਾ ਮਿਲ ਗਿਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੀ ਦੇਖ ਕੇ ਬੀ-ਟੈੱਕ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਮੈਸਟਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਛੱਡ ਕੇਸ ਸਾਇਕਲ ਯਾਤਰਾ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਯਾਨੀ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਨੀਰਜ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਇਸ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਕਦਮ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ”ਦਿ ਸਾਈਕਲ ਮੈਨ ਆੱਫ ਇੰਡੀਆ” ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ, ਨੀਰਜ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਠਿੰਡਾ ਤੋਂ ਬੀਕਾਨੇਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੀੜ੍ਹਤ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਵੀ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਗੇ।

ਨੀਰਜ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਕੇਵਲ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਇਆ, ਬਲਕਿ ਉਨਾਂ ਨੇ ਮੰਡੀਕਰਨ ਲਈ ਚੈਨਲ ਵੀ ਬਣਾਏ। ਅੱਜ ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਨਾ ਸਿਰਫ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸਾ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਘੱਟ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨੀਰਜ ਜੀ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਲਗਭਗ 70,000 ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ 1,000 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਭੋਜਨ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਵੇਚਣ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹਾਊਸਿੰਗ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲਾਂ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਲਈ ਮੰਡੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਬਣਾਇਆ।

ਖੇਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨਾਂ ਨੇ “ਕਿਸਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ” ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਨਾਂ ਨੇ ਹੁਣ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਵੇਚਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਤੱਕ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕੀਤਾ।

ਨੀਰਜ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਹੱਲ ਕੱਢਦੇ ਹਨ।

ਕੋਵਿਡ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਲਾੱਕਡਾਊਨ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਨੀਰਜ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਰੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ। “ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਸਮਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਹੋਣਹਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰੀਏ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। “25 ਸਾਲ ਦੇ ਨੀਰਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦਾ ਜਾਣੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ”।

ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ 111,111 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾ ਕੇ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਨੀਰਜ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਜੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ, “ਮੈਨੂੰ ਬੀ-ਟੈੱਕ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।”

ਆਓ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ: ਕਿਵੇਂ ਨੀਰਜ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਬੀ-ਟੈੱਕ ਛੱਡਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿਸਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ GAP ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ।

ਕੁੱਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਚਤ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਇੱਕ ਸਾਈਕਲ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਕੀਤਾ। ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਖੋਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ।

ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਫਾਇਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨ ਨੇ ਕਈ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 44,817 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕੀਤੀ।

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਫਸਲਾਂ ‘ਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਈ। ਉਹ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਰਸਾਇਣ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ।

ਨੀਰਜ ਜੀ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹਰਿਆਣਾ, ਦਿੱਲੀ, ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 44817 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫਰ ਤਹਿ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਨੀਰਜ ਜੀ ਨੇ ਜੈਵਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਈ 1 ਲੱਖ 11 ਹਜ਼ਾਰ 111 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

ਨੀਰਜ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ 45,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਉਤਪਾਦਾਂ ਅਤੇ GAP ਦੀ ਖਪਤ ਦੇ ਲਾਭ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ, ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਨੀਰਜ ਜੀ ਨੇ ਖੇਤੀ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਹੈ। ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਵੱਲ ਮੁੜਨਾ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਫਸਲ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸੂਖਮ-ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।