ਲੌਕੀ ਨੂੰ ਕੈਲਾਬਾਸ਼ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕੁਕੁਰਬਿਟੇਸੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਲ ਭਰ ਫਲ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਵੇਲ ਵਾਲਾ ਪੌਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਧਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗੁੱਦੇਦਾਰ ਅਤੇ ਬੋਤਲ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਫਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਬਜ਼ੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੌਕੀ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਫਾਇਦੇ ਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨੀਂਦਰਾ ਅਤੇ ਮੂਤਰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨੀਂਦਰਾ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਚੰਗਾ ਉਪਾਅ ਹੈ।

ਇਸ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰੇਤਲੀ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਗਾਉਣ ਤੇ ਵਧੀਆ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਲੰਬੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

Punjab Long (1997): ਇਸ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਜਲਦੀ ਵਧਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਧ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਚਮਕਦਾਰ, ਬੇਲਨਾਕਾਰ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਦੂਰੀ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਔਸਤਨ ਪੈਦਾਵਾਰ 180 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

Punjab Komal (1988): ਇਹ ਜਲਦੀ ਪੱਕਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਪਰ ਪਹਿਲਾ ਫਲ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 70 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ 10-12 ਫਲ ਪ੍ਰਤੀ ਵੇਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਆਇਤਾਕਾਰ, ਦਰਮਿਆਨੀ ਆਕਾਰ ਦੇ, ਹਲਕੇ ਹਰੇ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਨਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਚੌਥੇ ਜਾਂ ਪੰਜਵੇਂ ਨੌਡ ਤੋਂ ਮੱਧ, ਲੰਬੀ ਤੇ ਪਤਲੀ ਡੰਡੀ ਉੱਪਰ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਖੀਰੇ ਦੇ ਚਿਤਕਬਰੇ ਰੋਗ ਦੀ ਰੋਧਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਔਸਤਨ ਪੈਦਾਵਾਰ 200 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

Punjab Barkat (2014): ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਜਲਦੀ ਵੱਧਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਧ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਲੰਬੇ, ਗੋਲਾਕਾਰ, ਚਮਕਦਾਰ, ਨਰਮ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਚਿਤਕਬਰਾ ਰੋਗ ਦੀ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਰੋਧਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਔਸਤਨ ਪੈਦਾਵਾਰ 226 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਏਕੜ ਹੈ।

Punjab Bahar (2017): ਇਹ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਵਾਲਾਂ ਵਲੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਲਗਭਗ ਗੋਲ, ਦਰਮਿਆਨ ਆਕਾਰ, ਹਲਕੇ ਹਰੇ, ਚਮਕਦਾਰ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਵੇਲ ਤੇ ਲਗਭਗ 9-10 ਫਲ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਔਸਤਨ ਪੈਦਾਵਾਰ 222 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਗੋਲ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

ਲੌਕੀ ਦੀਆਂ ਗੋਲ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ Pusa Summer Prolific Round, Pusa Manjri (Sankar variety), ਅਤੇ Punjab Round ਆਦਿ ਹਨ।

ICAR IIHR ਬੰਗਲੌਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਸਮਾਂ

Arka Bahar: ਇਸ ਕਿਸਮ ਨੂੰ IIHR-20A ਤੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਦਰਮਿਆਨੇ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਸਿੱਧੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਫਲ ਨਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਛਿਲਕਾ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫਲ ਦਾ ਵਜ਼ਨ 1 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਫਲ ਦੀ ਨੋਕ ਸੜਨ ਰੋਗ ਨੂੰ ਸਹਿਣਯੋਗ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਔਸਤਨ ਪੈਦਾਵਾਰ 160-180 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਲੌਕੀ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕਰੋ। ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭੁਰਭੁਰਾ ਹੋਣ ਤੱਕ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਹੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੁਹਾਗਾ ਫੇਰੋ।

ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲੀ ਹੋਈ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ 20-25 ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ। ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ 28 ਕਿਲੋ (ਯੂਰੀਆ 60 ਕਿਲੋ) ਦੋ ਵਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ। ਪਹਿਲਾਂ 14 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ (ਯੂਰੀਆ 30 ਕਿਲੋ) ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ ਅਤੇ ਬਾਕੀ 14 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ (ਯੂਰੀਆ 30 ਕਿਲੋ) ਪਹਿਲੀ ਤੁੜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ।

ਇਸ ਫਸਲ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਨੂੰ 6-7 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੌ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਣੀ ਲਾਓ। ਇਸ ਫਸਲ ਨੂੰ ਕੁੱਲ 9 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ, ਪੌਦੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਕਾਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 2-3 ਵਾਰ ਗੋਡੀ ਕਰੋ। ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਸਮੇਂ ਗੋਡੀ ਕਰੋ। ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਲਈ ਵੱਟਾਂ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਚੜਾਉਣਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।

• ਕੀੜੇ ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ

ਫਲ ਦੀ ਮੱਖੀ: ਇਹ ਫਲ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭਾਗ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਫਲ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਗਲ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 

ਇਲਾਜ: 10% ਕਾਰਬਰਿਲ 600-700 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਕੱਦੂ ਦੀਆਂ ਭੂੰਡੀਆਂ: ਇਹ ਕੀਟ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾ ਕੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਇਲਾਜ: 10% ਕਾਰਬਰਿਲ 600-700 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੀ ਭੂੰਡੀ: ਇਹ ਕੀਟ ਪੌਦੇ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਲਾਜ: 10% ਕਾਰਬਰਿਲ 600-700 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

• ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਧੱਬੇ: ਕਲੋਰੋਟਿਕ ਧੱਬੇ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਹਨ।

ਇਲਾਜ: ਮੈਨਕੋਜ਼ੇਬ 400 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ 150 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਧੱਬੇ: ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਛੋਟੇ, ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਧੱਬੇ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਤਣਿਆਂ ਤੇ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਲਾਜ: ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਐੱਮ-45 ਜਾਂ ਜ਼ੈੱਡ-78 @400-500 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਚਿਤਕਬਰਾ ਰੋਗ: ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਵਿਕਾਸ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਦਾਵਰ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇਲਾਜ: ਚਿਤਕਬਰਾ ਰੋਗ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਡਾਈਮੈਥੋਏਟ 200-250 ਮਿ.ਲੀ. ਨੂੰ 150 ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਫਸਲ 60-70 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁੜਾਈ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਰਕਿਟ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੱਧਮ ਅਤੇ ਨਰਮ ਫਲਾਂ ਦੀ ਤੁੜਾਈ ਕਰੋ। ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੱਕੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਿੱਖੇ ਚਾਕੂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਵੇਲਾਂ ਤੋਂ ਕੱਟੋ। ਮੰਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਤੇ ਫਲਾਂ ਦੀ ਤੁੜਾਈ ਹਰੇਕ 3-4 ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਕਾਲੀ ਤੋਰੀ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਤੋਂ 800 ਮੀਟਰ ਫਾਸਲਾ ਰੱਖੋ। ਖੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਮਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿਓ। ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਫਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕਣ ਤੇ ਹੀ ਤੁੜਾਈ ਕਰੋ। ਸਹੀ ਬੀਜ ਲੈਣ ਲਈ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਜਾਂਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤੁੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾਓ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬੀਜ ਕੱਢ ਲਓ।