ਅੰਬ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਫਲਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੰਬ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਅਤੇ ਸੀ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪੱਤੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਤੇ ਚਾਰੇ ਦੇ ਤੌਰ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਲੱਕੜੀ ਫਰਨੀਚਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੱਚੇ ਫਲ ਚੱਟਨੀ, ਆਚਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੱਕੇ ਫਲ ਜੂਸ, ਜੈਮ ਅਤੇ ਜੈਲੀ ਆਦਿ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਪਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਰਨਾਟਕ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ, ਕੇਰਲਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅੰਬ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਸੰਘਣੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਜੋ 4 ਫੁੱਟ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਸਖਤ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਦੀ pH 8.5% ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

Dusheri: ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਫਲ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਤੁੜਾਈ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਦਰਮਿਆਨਾ, ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾ ਅਤੇ ਗੁਠਲੀ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤੱਕ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਫਲ ਸਦਾਬਹਾਰ ਲੱਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 150 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

Langra: ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ,ਰੰਗ ਨਿੰਬੂ ਵਰਗਾ ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫਲ ਰੇਸ਼ੇ-ਰਹਿਤ ਅਤੇ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਫਲ ਦਾ ਛਿਲਕ ਦਰਮਿਆਨਾ ਮੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਫਲ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਤੁੜਾਈ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 100 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

Alphonso: ਇਸ ਕਿਸਮ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲ ਦਾ ਆਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨਾ ਅਤੇ ਅੰਡਾਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਲ ਦਾ ਰੰਗ ਹਰਾ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਪੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿੱਚ-ਵਿੱਚ ਹਲਕਾ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਲ ਰੇਸ਼ਾ-ਰਹਿਤ ਅਤੇ ਖਾਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਵਾਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਲ ਦਾ ਛਿਲਕਾ ਪਤਲਾ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਲ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਪੱਕ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

Gangian Sandhuri (GN-19): ਇਹ ਕਿਸਮ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਚੌਥੇ ਹਫਤੇ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 15.7% ਅਤੇ ਖੱਟਾਪਣ 0.30% ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਔਸਤਨ ਪੈਦਾਵਾਰ 80 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਪੌਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਕਿਸਮਾਂ: Mallika, Amrapali, Ratna, Arka Arjun, Arka Puneet, Arka Anmol, Sindhu, Manjeera

ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ: Alphonso, Bombay Green, Dashahari, Himsagar, Kesar, Neelum, Chausa.
 

ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਹੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੱਧਰਾ ਕਰੋ। ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ਤਾਂ ਕਿ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾ ਖੜਦਾ ਹੋਵੇ। ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪੱਧਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਡੂੰਘੀ ਵਾਹੀ ਕਰਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿਓ। ਫਾਸਲਾ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋਵੇਗਾ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ
ਪੌਦੇ ਅਗਸਤ-ਸਤੰਬਰ ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਬੀਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੌਦੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਾਮ  ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜੋ। ਫਸਲ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਤੋਂ ਬਚਾਓ।

ਫਾਸਲਾ
ਰੁੱਖਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਸਲਾ 9×9 ਮੀਟਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਰਗਾਕਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਓ।

ਬੀਜ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ
ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ 1×1×1 ਮੀਟਰ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਟੋਏ 9x9 ਮੀਟਰ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਪੁੱਟੋ। ਟੋਇਆਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲਾ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ 30-40 ਕਿਲੋ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਅਤੇ 1 ਕਿਲੋ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਮਿਲਾ ਕੇ ਭਰ ਦਿਓ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਢੰਗ
ਬਿਜਾਈ ਵਰਗਾਕਾਰ ਅਤੇ 6 ਭੁਜਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 6 ਭੁਜਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ 15% ਵੱਧ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
 

ਬੀਜ ਦੀ ਸੋਧ
ਪੌਦੇ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਬ ਦੀ ਗੁਠਲੀ ਨੂੰ ਡਾਈਮੈਥੋਏਟ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਮਿੰਟ ਲਈ ਡੋਬੋ। ਇਹ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਸੁੰਡੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਫੰਗਸ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕਪਤਾਨ ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕ ਨਾਲ ਸੋਧੋ।
 

ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਫਲਾਂ ਨੂੰ 4-5 ਸਾਲ ਤੱਕ ਹਟਾਉਂਦੇ ਰਹੋ, ਤਾਂ ਕਿ ਪੌਦੇ ਦੇ ਭਾਗ ਵਧੀਆ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਸਕਣ। ਫਲਾਂ ਦੇ ਬਣਨ ਤੱਕ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ। ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਸਮੇਂ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਅਪਨਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਜ, ਟਮਾਟਰ, ਫਲੀਆਂ, ਮੂਲੀ, ਬੰਦ-ਗੋਭੀ, ਫੁੱਲ-ਗੋਭੀ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂੰਗ, ਮਸਰ, ਛੋਲੇ ਆਦਿ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆੜੂ, ਆਲੂ-ਬੁਖਾਰਾ ਅਤੇ ਪਪੀਤਾ ਵੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਲਈ ਅਪਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਖਾਦਾਂ (ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ)

ਤੱਤ (ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ)

ਅੰਬ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਲਈ ਯੂਰੀਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ 27 ਕਿਲੋ, ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਲਗਪਗ 7 ਕਿਲੋ ਅਤੇ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੋਟਾਸ਼ 30 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 1-3 ਸਾਲ ਦੇ ਪੌਦੇ ਜਾਂ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ 5-20 ਕਿਲੋ, ਯੂਰੀਆ 100-200 ਗ੍ਰਾਮ, ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ 250-500 ਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ 175-350 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਪਾਓ। 4-6 ਸਾਲ ਪੌਦੇ ਜਾਂ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਲਈ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ 25 ਕਿਲੋ , ਯੂਰੀਆ 200-400 ਗ੍ਰਾਮ, ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ 500-700 ਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ 350-700 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਪਾਓ।

7-9 ਸਾਲ ਪੌਦੇ ਜਾਂ ਰੁੱਖ ਨੂੰ  ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ 60-90 ਕਿਲੋ, ਯੂਰੀਆ 400-500 ਗ੍ਰਾਮ, ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ 750-1000 ਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ 700-1000 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਲਈ ਵਰਤੋ। 10 ਜਾਂ 10 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਲ ਪੌਦੇ ਜਾਂ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ 100 ਕਿਲੋ, ਯੂਰੀਆ  400-500 ਗ੍ਰਾਮ, ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ 1000 ਗ੍ਰਾਮ, ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ 1000 ਗ੍ਰਾਮ  ਪ੍ਰਤੀ ਰੁੱਖ ਪਾਓ। ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਪਾਓ, ਜਦਕਿ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਦਸੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾ ਦਿਓ।

ਕਈ ਵਾਰ ਮੌਸਮ ਦੇ ਬਦਲਣ ਕਰ ਕੇ ਫਲ ਫੁੱਲ ਕੇ ਝੜਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਫਲ ਝੜਦੇ ਦਿਖਣ ਤਾਂ 13:00:45 ਦੀ 10 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੋਲੀਥੀਨ ਸ਼ੀਟ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿਓ। ਵਧੀਆ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਝਾੜ ਲਈ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਸਮੇਂ 00:52:34 ਦੀ 150 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ 15 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਦੋ ਵਾਰ 8 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਕਰੋ। ਇਹ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਝੜਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗੀ।

ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਦੇ ਆਲੇ- ਦੁਆਲੇ ਗੋਡੀ ਕਰੋ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਲਗਾਓ। ਜਦੋਂ ਪੌਦੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮੁਤਾਬਕ ਢੱਲ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਫਸਲ ਵੀ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਿਸਮ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 5-6 ਸਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਫਸਲ ਚੋਂ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦਾਲਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੂੰਗੀ, ਉੜਦ, ਮਸਰ ਅਤੇ ਛੋਲੇ ਆਦਿ ਦੀ ਖੇਤੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਜ਼, ਟਮਾਟਰ, ਮੂਲੀ, ਫਲੀਆਂ, ਫੁੱਲ-ਗੋਭੀ ਅਤੇ ਬੰਦ-ਗੋਭੀ ਵਰਗੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਵੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਜਰਾ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਗੰਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਤ ਖੇਤੀ ਲਈ ਨਾ ਵਰਤੋ।

ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਫਾਸਲਾ ਮਿੱਟੀ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਲਕੀ ਅਤੇ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ। ਹਲਕੀ ਸਿੰਚਾਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੂਜੀ ਸਿੰਚਾਈ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ 5-6 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਫਾਸਲਾ ਵਧਾ ਕੇ 25-30 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ। ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਵਰਖਾ ਮੁਤਾਬਕ ਕਰੋ। ਫਲ ਬਣਨ ਸਮੇਂ, ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ 10-12 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਖਾਦਾਂ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਲਕੀ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ।

• ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ

ਮਿਲੀ ਬੱਗ: ਇਹ ਫਲ, ਪੱਤੇ, ਸ਼ਾਖਾਂ ਅਤੇ ਤਣੇ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸ ਕੇ ਫਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਹਮਲਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੁਕਸਾਨੇ ਹਿੱਸੇ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਉੱਲੀ ਨਾਲ ਭਰੇ ਦਿਖਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, 25 ਸੈ.ਮੀ ਚੌੜੀ ਪੋਲੀਥੀਨ(400 ਗੇਜ) ਸ਼ੀਟ ਤਣੇ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਲਪੇਟ ਦਿਓ ਤਾਂ ਜੋ ਨਵੰਬਰ ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਬੱਗ ਦੇ ਨਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਡਿਆਂ  ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਐਸੀਫੇਟ 2 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਅਤੇ ਸਪਾਈਰੋਟੈਟਰਾਮੈਟ 3 ਮਿ.ਲੀ. ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਅੰਬ ਦਾ ਟਿੱਡਾ: ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ,  ਜਦੋਂ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ, ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੇ ਹਨ। ਨੁਕਸਾਨੇ ਫੁੱਲ ਚਿਪਚਿਪੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਉੱਲੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਇਸਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਸਾਈਪਰਮੈਥਰੀਨ 25 ਈ ਸੀ 3 ਮਿ.ਲੀ. ਜਾਂ ਡੈਲਟਾਮੈਥਰੀਨ 28 ਈ ਸੀ 9 ਮਿ.ਲੀ. ਜਾਂ ਫੈਨਵੈਲਾਰੇਟ 20 ਈ ਸੀ 5 ਮਿ.ਲੀ. ਜਾਂ ਨੀਂਬੀਸਾਈਡੀਨ 1000 ਪੀ ਪੀ ਐੱਮ 20 ਮਿ.ਲੀ. ਨੂੰ 10 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੂਰੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਫਲ ਦੀ ਮੱਖੀ: ਇਹ ਅੰਬ ਦੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਮੱਖੀ ਹੈ। ਮਾਦਾ ਮੱਖੀਆਂ ਫਲ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਛਿਲਕੇ ਤੇ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੀੜੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਗੁੱਦੇ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਲ ਸੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਝੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨੁਕਸਾਨੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲਿਜਾ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਓ। ਫਲ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿਥਾਈਲ ਇੰਜੇਨੋਲ 0.1% ਦੇ 100 ਮਿ.ਲੀ. ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਘੋਲ ਦੇ ਜਾਲ ਲੱਟਕਾ ਦਿਓ। ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਕਲੋਰਪਾਈਰੀਫੋਸ 20 ਈ ਸੀ 2 ਮਿ.ਲੀ. ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਰੇਅ 20 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਕਰੋ।

• ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ
  

ਧੱਬਾ ਰੋਗ: ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਪਾਊਡਰ ਵਰਗੇ ਧੱਬਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਭੀਰ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫਲ ਜਾਂ ਫੁੱਲ ਝੜਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਫਲ, ਸ਼ਾਖਾਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਸਿਰ੍ਹੇ ਤੋਂ ਸੁੱਕਣ ਦੇ ਲੱਛਣ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1.25 ਕਿਲੋ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਸਲਫਰ ਨੂੰ 500 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ 10-15 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦੋਬਾਰਾ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ 178% ਇਮੀਡਾਕਲੋਪ੍ਰਿਡ 3 ਮਿ.ਲੀ. ਨੂੰ ਹੈਕਸਾਕੋਨਾਜ਼ੋਲ 10 ਮਿ.ਲੀ. ਪ੍ਰਤੀ 10 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜਾਂ ਟ੍ਰਾਈਮੋਰਫ 5 ਮਿ.ਲੀ. ਜਾਂ ਕਾਰਬੈਂਡਾਜ਼ਿਮ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ 10 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਤਣੇ ਦਾ ਗੜੂੰਆ: ਇਹ ਅੰਬ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਕੀੜਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੁੱਖ ਦੇ ਸੱਕ ਹੇਠਾਂ ਸੁਰੰਗ ਜਿਹੀ ਬਣਾ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਰੁੱਖ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਰਵੇ ਦਾ ਮਲ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਸਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ, ਸੁਰੰਗ ਨੂੰ ਸਖਤ ਤਾਰ ਨਾਲ ਸਾਫ ਕਰੋ। ਫਿਰ ਰੂੰ ਨੂੰ 50:50 ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਕਲੋਰਪਾਇਰੀਫੋਸ ਨਾਲ ਭਿਉਂ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਓ। ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਗਾਰੇ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ।
 

ਐਂਥਰਾਕਨੋਸ ਜਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਸਿਰ੍ਹੇ ਤੋਂ ਸੁੱਕਣਾ: ਸ਼ਾਖਾਂ ਤੇ ਗੂੜੇ-ਭੂਰੇ ਜਾਂ ਕਾਲੇ ਧੱਬੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਲਾਂ ਤੇ ਵੀ ਛੋਟੇ, ਉੱਭਰੇ ਹੋਏ, ਗੂੜੇ ਦਾਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਦਿਓ ਅਤੇ ਕੱਟੇ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਬੋਰਡੋ ਪੇਸਟ ਲਗਾਓ। ਬੋਰਡਿਓਕਸ ਮਿਸ਼ਰਣ 10 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਕੋਪਰ ਆਕਸੀਕਲੋਰਾਈਡ 30 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ 10 ਲੀਟਰ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਨੁਕਸਾਨੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਨਵੇਂ ਫਲ ਤੇ ਐਂਥਰਾਕਨੋਸ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਥਾਇਓਫੋਨੇਟ ਮਿਥਾਈਲ 10 ਗ੍ਰਾਮ ਜਾਂ ਕਾਰਬੈਂਡਾਜ਼ਿਮ 10 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ 10 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਬਲੈਕ ਟਿਪ: ਫਲ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਿਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਨਿਕਲਣ ਸਮੇਂ, ਬੋਰੈਕਸ 6 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ + ਕੋਪਰ ਆਕਸੀਕਲੋਰਾਈਡ 3 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਤਿੰਨ ਵਾਰ 10-15 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਕਰੋ।

ਫਲ ਦਾ ਰੰਗ ਬਦਲਣਾ ਫਲ ਪੱਕਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਫਲ ਦਾ ਗੁੱਛਾ ਪੱਕਣ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ 15-16 ਹਫਤੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੌੜੀ ਜਾਂ ਬਾਂਸ (ਜਿਸ ਤੇ ਤਿੱਖਾ ਚਾਕੂ ਲੱਗਾ ਹੋਵੇ) ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਫਲ ਤੋੜੋ ਅਤੇ ਪੱਕੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਜਾਲ ਵੀ ਲਗਾਓ। ਪੱਕੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਫਲ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਛਾਂਟੋ ਅਤੇ ਬਕਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਕ ਕਰੋ। ਤੁੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੋਲੀਨੈੱਟ ਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਕਰਕੇ ਰੱਖੋ।

ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੋਬੋ। ਕੱਚੇ ਫਲ, ਜੋ ਪਾਣੀ ਉੱਪਰ ਤੈਰਨ, ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 25 ਗ੍ਰਾਮ ਲੂਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਡੋਬੋ। ਜੋ ਫਲ ਪਾਣੀ ਤੇ ਤੈਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਯਾਤ ਲਈ ਵਰਤੋ। ਫੂਡ ਅਡਲਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਕਟ (1954) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਬਾਈਡ ਗੈਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪਕਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜੁਰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਕਾਉਣ ਲਈ, 100 ਕਿਲੋ ਫਲਾਂ ਨੂੰ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ (62.5 ਮਿ.ਲੀ.-187.5 ਮਿ.ਲੀ.) ਐਥਰੇਲ 52 ± 2° ਸੈ. ਵਿੱਚ 5 ਮਿੰਟ ਲਈ ਤੁੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 4-8 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ-ਵਿੱਚ ਡੋਬੋ। ਫਲ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਚੈੱਕ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਐੱਚ ਟੀ(ਵੇਪਰ ਹੀਟ ਟ੍ਰੀਟਮੈਂਟ) ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਲਈ 3 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋੜੇ ਫਲ ਵਰਤੋ।

1.Punjab Agricultural University Ludhiana

2.Department of Agriculture

3.Indian Agricultural Research Instittute, New Delhi

4.Indian Institute of Wheat and Barley Research

5.Ministry of Agriculture & Farmers Welfare