ਸੌਂਫ ਦੀ ਖੇਤੀ

ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਸੌਂਫ "ਏਪਿਐਸੀ" ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਲਾਨਾ ਫਸਲ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਯੂਰਪ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬੀਜ ਸੁਕਾ ਕੇ ਮਸਾਲੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੌਂਫ ਫਾਈਬਰ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ਿਅਮ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਸ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ, ਸੂਪ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੁਆਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਤੇ ਸਲਾਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੌਂਫ ਦੀਆਂ ਚਿਕਿਤਸਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵੀ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ, ਕਬਜ਼, ਦਸਤ, ਗਲੇ ਦੇ ਦਰਦ ਅਤੇ ਸਿਰ ਦਰਦ ਆਦਿ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਹਾੜੀ ਦੀ ਫਸਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸੌਂਫ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਗੁਜਰਾਤ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਰਨਾਟਕਾ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਸੌਂਫ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਹਨ।

ਜਲਵਾਯੂ

  • Season

    Temperature

    15-25°C
  • Season

    Rainfall

    50-75mm
  • Season

    Sowing Temperature

    15-25°C
  • Season

    Harvesting Temperature

    18-25°C
  • Season

    Temperature

    15-25°C
  • Season

    Rainfall

    50-75mm
  • Season

    Sowing Temperature

    15-25°C
  • Season

    Harvesting Temperature

    18-25°C
  • Season

    Temperature

    15-25°C
  • Season

    Rainfall

    50-75mm
  • Season

    Sowing Temperature

    15-25°C
  • Season

    Harvesting Temperature

    18-25°C
  • Season

    Temperature

    15-25°C
  • Season

    Rainfall

    50-75mm
  • Season

    Sowing Temperature

    15-25°C
  • Season

    Harvesting Temperature

    18-25°C

ਮਿੱਟੀ

ਸੌਂਫ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨਿਕ ਤੱਤਾਂ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਧੀਆ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚੰਗੇ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਰੇਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਰੇਤਲੀ-ਚੀਕਣੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹਲਕੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਸੌਂਫ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨਾ ਕਰੋ। ਮਿੱਟੀ ਦੀ pH 6.5 ਤੋ 8 ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਝਾੜ

Local: ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੌਦੇ 150 ਸੈ.ਮੀ. ਤੱਕ ਉੱਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਫਸਲ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 185-190 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪੱਕ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਦਾਣੇ ਧਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਹਰੇ-ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

RF 101: ਇਹ ਕਿਸਮ 155-160 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 6.5 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

Gujrat Fennel 1: ਇਹ ਕਿਸਮ 255 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਸੋਕੇ ਨੂੰ ਸਹਿਣਯੋਗ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 6.6 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

RF 35: ਇਹ ਕਿਸਮ ਲੰਬੇ ਕੱਦ ਵਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ 225 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸਮ ਪੱਤਿਆ ਦੇ ਧੱਬੇ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰੀ ਰੋਗ ਦੀ ਰੋਧਕ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 5.2 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੈ।

CO 1: ਇਹ ਕਿਸਮ ਦਰਮਿਆਨੇ ਲੰਬੇ ਕੱਦ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ 220 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਖਾਰੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖੜੋਤ ਵਾਲੀਆਂ ਜਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਔਸਤਨ ਝਾੜ 3 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੈ।

ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ

ਚੰਗਾ ਬੈੱਡ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਮਿਆਨੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ 2-3 ਵਾਰ ਵਾਹੋ। ਭਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ 3-4 ਵਾਰ ਵਾਹੋ। ਹਰੇਕ ਵਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਹਾਗਾ ਫੇਰੋ।

ਬਿਜਾਈ

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ
ਇਹ ਫਸਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਬਿਜਾਈ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਵਿੱਚ ਕਰੋ। ਚੰਗੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਨਾ ਕਰੋ।

ਫਾਸਲਾ
ਬਾਰਾਨੀ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਸਲਾ 45 ਸੈ.ਮੀ. ਅਤੇ ਦੋ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ 10 ਸੈ.ਮੀ. ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਬੀਜ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ

3-4 ਸੈ.ਮੀ. ਦੀ ਡੂੰਗਾਈ 'ਤੇ ਬੀਜ ਸੋਧੋ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਢੰਗ
ਸੌਂਫ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਸਿੱਧੇ ਤੋਰ ਛਿੱਟੇ ਨਾਲ  'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਇਸਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਰੋਪਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬੀਜ

ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ
ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਲਈ 4 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਓ।

ਖਾਦਾਂ

ਖਾਦਾਂ (ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ)

UREA SSP MURIATE OF POTASH
45 Apply if deficiency observed Apply if deficiency observed


ਤੱਤ (ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ)

NITROGEN PHOSPHORUS POTASH
20 - -

 

ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਗਲੀ-ਸੜੀ ਹੋਈ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ 4-6 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਓ। ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ 20 ਕਿਲੋ (ਯੂਰੀਆ 45 ਕਿਲੋ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਬਰਾਬਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਓ। ਪਹਿਲੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਾਓ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 30 ਅਤੇ 60 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪਾਉ। ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਰੋ, ਜੇਕਰ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ।

ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਤ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਗੋਡੀ ਕਰੋ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਪੈਂਡੀਮੈਥਾਲੀਨ 1 ਲੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ।

ਸਿੰਚਾਈ

ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਪੁੰਗਰਾਅ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 10-15 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਕਰੋ। ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਸਿੰਚਾਈਆਂ 15-25 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ 'ਤੇ ਕਰੋ। ਫੁੱਲ ਲੱਗਣ ਅਤੇ ਬੀਜ ਬਣਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਫਸਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ।

ਪੌਦੇ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ

ਚੇਪਾ
  • ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ

ਚੇਪਾ: ਜੇਕਰ ਚੇਪੇ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਡਾਇਮੈਥੋਏਟ 30 ਈ ਸੀ 2 ਮਿ.ਲੀ. ਜਾਂ ਡੈਮੇਟਨ 25 ਈ ਸੀ 2 ਮਿ.ਲੀ. ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

 

ਪੱਤਿਆ ਉੱਤੇ ਚਿੱਟੇ ਧੱਬੇ
  • ਬਿਮਾਰੀਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ:


ਪੱਤਿਆ ਉੱਤੇ ਚਿੱਟੇ ਧੱਬੇ: ਇਸਦਾ ਹਮਲਾ ਦਿਖੇ ਤਾਂ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਸਲਫਰ 2 ਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ

ਫਸਲ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫਸਲ 180 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ (ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਅੰਤ ਜਾਂ ਮਈ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ) ਤੁੜਾਈ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗੁੱਛਿਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹਰੇ ਤੋਂ ਪੀਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਤੁੜਾਈ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ। ਇਸਦੀ ਤੁੜਾਈ ਗੁੱਛੇ ਤੋੜ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਨਾਂ ਗੁੱਛਿਆਂ ਨੂੰ 1-2 ਦਿਨ ਲਈ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਸੁਕਾਓ ਅਤੇ ਫਿਰ 8-10 ਦਿਨ ਲਈ ਛਾਂਵੇ ਸੁਕਾਓ।

ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ

ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੌਂਫ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸਦੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਛਾਂਟੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਜੂਟ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਰੈਫਰੈਂਸ

1.Punjab Agricultural University Ludhiana

2.Department of Agriculture

3.Indian Agricultural Research Instittute, New Delhi

4.Indian Institute of Wheat and Barley Research

5.Ministry of Agriculture & Farmers Welfare