ਸਟੀਵੀਆ ਨੂੰ 'ਹਨੀ ਪਲਾਂਟ' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਆਦ ਵਿਚ ਮਿੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਮਿੱਠੇਪਨ ਵਾਲਾ ਪੌਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇਨਸੁਲਿਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪੱਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਟੀਵੀਆ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੂਗਰ, ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਸੁਰਾਖਾਂ, ਟੋਨਿਕ, ਭੋਜਨ 'ਚੋਂ ਕੈਲੋਰੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਆਦਿ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਦਾਬਹਾਰ ਜੜ੍ਹੀ-ਬੂਟੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਉੱਚਾਈ 60-70 ਸੈ.ਮੀ. ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪੱਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਫੁੱਲ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਕਰਨਾਟਕ, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਆਦਿ ਸਟੀਵੀਆ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਹਨ|

ਇਸ ਫਸਲ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਵਿਆਪਕ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਰੇਤਲੀ-ਦੋਮਟ ਤੋਂ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਚੰਗਾ ਨਿਕਾਸ ਹੋਵੇ, ਵਿੱਚ ਉਗਾਉਣ 'ਤੇ ਵਧੀਆ ਨਤੀਜਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਖਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਨਾ ਕਰੋ, ਇਹ ਸਟੀਵੀਆ ਦੇ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੈ। ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਧੀਆ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਦਾ pH 6-8 ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

SRB-123: ਇਹ ਪਠਾਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਟਾਈ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 3-4 ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਲੂਕੋਸਾਈਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 9-12% ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

SRB-512: ਇਹ ਕਿਸਮ ਉਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੱਧਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਟਾਈ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 3-4 ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਲੂਕੋਸਾਈਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 9-12% ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

SRB-128: ਇਹ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੱਧਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਲੂਕੋਸਾਈਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ14-15% ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

MDS-13 and MDS-14: ਇਹ ਕਿਸਮ ਭਾਰਤੀ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੱਧਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਸੋਕੇ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸਟੀਵੀਆ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਖੇਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ| ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਭੁਰਭੁਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਖੇਤ ਨੂੰ 2-3 ਵਾਰ ਵਾਹੋ। ਵਾਹੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਈਕੋਡਰਮਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਾਓ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਵਾਹੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਓ। ਸਟੀਵੀਆ ਦਾ ਰੋਪਣ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਬੈੱਡਾਂ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ
ਇਸਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਦਾ ਸਮਾਂ ਉਚਿੱਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਫਾਸਲਾ
ਨਵੇਂ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚਲਾ ਫਾਸਲਾ 18 ਇੰਚ ਅਤੇ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚਲਾ ਫਾਸਲਾ 20-24 ਇੰਚ ਰੱਖੋ।

ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਢੰਗ
ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ, 6-7 ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਨਵੇਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ
ਨਵੇਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਰੋਪਣ ਲਈ, 30000 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਏਕੜ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਓ।

ਸਟੀਵੀਆ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ 6-8 ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਕੰਟੇਨਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੈੱਡਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿਓ। ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਰਹੋ। ਝਾੜੀਆਂ ਦੇ ਵਧੀਆ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਲਈ ਪੌਦੇ ਦੇ ਸਿਰ੍ਹੇ ਨੂੰ ਰੋਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ  ਕੱਟ ਦਿਓ| ਪੌਦੇ ਦਾ ਰੋਪਣ 60 ਸੈ.ਮੀ. ਚੌੜੇ ਅਤੇ 15 ਸੈ.ਮੀ. ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੇ ਤਿਆਰ ਬੈੱਡਾਂ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੌਦੇ 6-8 ਹਫਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੋਪਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰੋਪਣ ਤੋਂ 24 ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਓ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬੈੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਖਾਦਾਂ(ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ)

ਤੱਤ(ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ)

ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਸਮੇਂ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ 20 ਟਨ, ਗਾਂ ਦਾ ਗੋਬਰ/ਮੂਤਰ ਅਤੇ ਗੰਡੋਆ ਖਾਦ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਾਓ। ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ 11 ਕਿਲੋ(ਯੂਰੀਆ 24 ਕਿਲੋ), ਫਾਸਫੋਰਸ 45 ਕਿਲੋ(ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ 282 ਕਿਲੋ) ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ 45 ਕਿਲੋ(ਮਿਊਰੇਟ ਆਫ ਪੋਟਾਸ਼ 75 ਕਿਲੋ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ। ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਦੀ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਖਾਦ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਓ। ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 10 ਵਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਲਈ ਬੋਰੋਨ ਅਤੇ ਮੈਗਨੀਜ਼ ਦੀ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।

ਖੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਗੋਡੀ ਕਰੋ। ਰੋਪਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਗੋਡੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਗੋਡੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਫਸਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਬੈੱਡਾਂ 'ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਗੋਡੀ ਕਰੋ, ਇਹ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਆਸਾਨ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ|

ਇਸ ਫਸਲ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੁਹਾਰਾ ਅਤੇ ਤੁਪਕਾ ਸਿੰਚਾਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਸ ਲਈ ਨਿਯਮਿਤ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਹਲਕੀ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ 8 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ 'ਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ। ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾ ਖੜਾ ਹੋਣ ਦਿਓ, ਇਹ ਫਸਲ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

• ਕੀੜੇ ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ

ਚੇਪਾ: ਇਹ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ, ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲੇ ਰਸ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾਲ ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਚੇਪੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ, ਕਰਿਸੋਪਰਲਾ ਪ੍ਰੈਡੇਟਰ 4-6 ਹਜ਼ਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਜਾਂ 50 ਗ੍ਰਾਮ ਨੀਮ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਓ।

• ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਧੱਬੇ: ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਕਲੋਰੋਸਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੇ ਧੱਬੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸਫੇਦ ਫੰਗਸ: ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਪੌਦੇ ਦੇ ਤਣੇ ਤੇ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਧੱਬੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਪੌਦਾ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੱਖਣੀ ਖੁਲਾਸਾ ਰੋਗ: ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਫੰਗਸ ਸਕਲੇਰੋਟੀਅਮ ਰੋਲਫਸੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।

ਬਿਜਾਈ ਦੇ 3 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਪੌਦਾ ਝਾੜ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਟਾਈ 90 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਕਟਾਈ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ 5-8 ਸੈ.ਮੀ. ਤਣੇ ਨੂੰ ਦੋਬਾਰਾ ਉੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨੀ ਸਤਰ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 4 ਵਾਰੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦੋਬਾਰਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਈ, ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਕਟਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਅਰਕ ਕੱਢ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹਵਾ ਰਹਿਤ ਪੋਲੀਥੀਨ ਬੈਗ ਵਿੱਚ ਪੈਕ ਕਰਕੇ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਰਕ ਤੋਂ ਪਾਊਡਰ, ਟੋਨਿਕ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ-ਫ੍ਰੀ ਗੋਲੀਆਂ ਆਦਿ ਉਤਪਾਦ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

1.Punjab Agricultural University Ludhiana

2.Department of Agriculture

3.Indian Agricultural Research Instittute, New Delhi

4.Indian Institute of Wheat and Barley Research

5.Ministry of Agriculture & Farmers Welfare